Odkryto zaginione książki braci Grimm w Polsce

To mały literacki kryminał z tropami sięgającymi XVIII wieku, który teraz został rozwiązany w Poznaniu: tam odnaleziono 27 tomów z prywatnej biblioteki braci Grimm, które uważano za zaginione. Wyjaśniamy tło tej sprawy.

Kassel – Książki z posiadania braci Grimm mają nie tylko wysoką wartość kulturową. Ze względu na liczne rękopiśmienne notatki są one przede wszystkim skarbnicą dla badań nad Grimmami, również na Uniwersytecie w Kassel.

Odnalezienie tych książek zawdzięczamy germanistce Elizie Pieciul-Karminskiej, która w 2019 roku była przez rok gościnnym wykładowcą w Kassel i pozostała tam na kolejny rok na potrzeby swoich badań nad Grimmami w północnej Hesji. Polka odkryła 27 oryginalnych egzemplarzy w bibliotece swojej macierzystej uczelni w Poznaniu.

Wiadomo było, że w bibliotece uniwersyteckiej w Poznaniu znajduje się sześć inkunabułów, czyli bardzo wczesnych druków, z posiadłości braci Grimm. To było wystarczającym powodem dla Elizy Pieciul-Karminskiej i bibliotekarki Renaty Wilgosiewicz-Skuteckiej, aby rozpocząć poszukiwania kolejnych egzemplarzy. Grimmowie, którzy przez długi czas mieszkali i pracowali w Kassel, posiadali jedną z najważniejszych prywatnych bibliotek naukowych XIX wieku, liczącą ponad 8000 książek. Większość kolekcji przechowywana jest obecnie w bibliotece Uniwersytetu Humboldtów w Berlinie. Około 300 książek z katalogu uznano za zaginione.

Uzbrojone w sygnatury z tego katalogu, dwie badaczki przejrzały ponad 76 000 starodruków w bibliotece Uniwersytetu Adama Mickiewicza. „Byłybyśmy szczęśliwe, gdybyśmy znalazły choć jedną książkę,” mówi Eliza Pieciul-Karminska. „Fakt, że znalazłyśmy 27, sprawił nam ogromną radość.”

Wśród odnalezionych oryginalnych lektur Grimmów – łącznie 33 tytuły, z których niektóre są zbindowane razem – znajdują się między innymi Biblia z XV wieku, przewodnik po Getyndze oraz wiele średniowiecznych opowieści w językach niemieckim, francuskim i łacińskim oraz zbiór niemieckich baśni ludowych. W wielu książkach znajdują się notatki braci Grimm. „To one są prawdziwym skarbem,” mówi germanistka z Poznania.

Szczególnie znaczące znaleziska to powieść łotrzykowska „Simplicissimus” w pierwszym wydaniu z 1669 roku oraz wydanie średniowiecznej kolekcji opowieści „Gesta Romanorum” z 1489 roku. Oba dzieła uważane są za ważne źródła dla baśni braci Grimm i zawierają wiele rękopiśmiennych uwag. Mogą one dostarczyć nauce cennych wskazówek dotyczących metod pracy i poszukiwania motywów przez braci Grimm. „Praca dopiero się zaczyna,” mówi Eliza Pieciul-Karminska, która również przetłumaczyła na język polski całość „Baśni dla dzieci i domu” z 1857 roku. Także dla profesora Grimmów z Kassel, dr. Holgera Ehrhardta, który od lat współpracuje z polską koleżanką, odkrycie to jest strzałem w dziesiątkę: obecnie prowadzi projekt badawczy dotyczący adnotacji braci Grimm w ich książkach, które odnoszą się do zbioru baśni.

Jak zatem zaginione książki trafiły do Poznania, gdzie bracia Grimm nigdy nie przebywali? Pod koniec XIX wieku w ówczesnym pruskim Poznaniu założono bibliotekę cesarską im. Wilhelma. Na potrzeby jej zbiorów wysyłano wówczas duplikaty z królewskiej biblioteki berlińskiej do Poznania.

Dwa z teraz odnalezionych książek Grimmów pochodzą właśnie stamtąd. „To pokazuje również, że wówczas nie traktowano jeszcze książek Grimmów jako coś wartościowego,” mówi Eliza Pieciul-Karminska.